سوال: می‌گویند ترجمه «بسم الله الرحمن الرحیم» در قرآن‌ها درست نیست؟! ترجمه صحیح آن چیست؟ منظور حضرت علی علیه‌السلام از این که فرمود: من نقطه‌ی زیر باء بسم الله هستم چیست؟
جواب: این نکتۀ مهم راجع به ترجمه را شهید آیت‌الله مطهری نیز فرموده‌اند. در همۀ قرآن‌ها آیۀ مبارکۀ «بسم الله الرحمن الرحیم» - به نام خداوند بخشایندۀ مهربان، ترجمه شده است و این معنا صحیح نمی‌باشد.
ادامۀ مقاله در ادامۀ مطلب ...
بدیهی است که ترجمه‌ی صحیح وقتی صورت پذیرفته است که با برگردان آن به زبان اول، همان واژه‌ها به دست آید. در صورتی که معادل خداوند در زبان عربی «صاحب»، معادل بخشاینده «جواد» و معادل مهربان «رئوف» می‌شود و معادل جمله می‌شود: «بسمه الصاحب الجواد الرؤف» که هیچ ربطی به «بسم الله الرحمن الرحیم» ندارد.
البته این نقص در ترجمه ناشی از عدم اطلاع مترجمین و علمای محترم نمی‌باشد، بلکه واقعاً واژه‌های مشابهی برای جایگزینی وجود ندارد. مگر آن که برای هر کلمه دست کم چند صفحه یا چند سط نوشته شود که آن دیگر توضیح، تشریح یا تفسیر است و نه ترجمه.
«اسم»، یعنی نشانه و نشانه چیزی است که توجه را به غیر (غیر خود) جلب می‌کند و یا به حدی او را نیز معرفی می نماید. مثلاً یک کتاب، اسم و نشانه‌ی نویسنده است و به حد خودش معرف او نیز می‌باشد، یک تابلوی نقاشی اسم یا نشانه‌ی نقاش است که در محدوده‌ی خود معرف او نیز هست ... و کل عالم هستی نیز از آن جهت که مخلوق است، نشانه‌ی خالق است. لذا هر چیزی «اسم الله»، یعنی نشانه‌ی خداوند متعال است. منتهی هر اسم و نشانه‌ای به تناسب ظرفیت وجودی خود تجلی «غیر» (آن دیگری که در نشانه تجلی کرده است) و معرف او می‌باشد. پس وجودها هر چه کامل‌تر باشند، اسم‌ها و نشانه‌‌های بزرگ‌تری هستند تا برسد به اسم اعظم.
«الله» اسم خاص و جامع خداوند متعال است که گرفته شده از «ال إله» می‌باشد. یعنی تنها کسی که معبود و مورد پرستش است.
مرحوم
آیت‌الله علامه‌ی طباطبایی (ره) در توضیح اسم خاص بودن «الله» می‌فرماید:
«از جمله ادلهاى که دلالت مىکند بر اینکه کلمه (اللَّه)
علم و اسم خاص خدا است، این است که خداى تعالى به تمامى اسماء حسنایش و همه افعالى
که از این اسماء انتزاع و گرفته شده، توصیف مىشود، ولى با کلمه (اللَّه) توصیف
نمىشود، مثلا مىگوییم اللَّه رحمان است، رحیم است، ولى بعکس آن نمی‌گوئیم، یعنى
هرگز گفته نمی‌شود: که رحمان این صفت را دارد که اللَّه است و نیز مىگوییم (رحم
اللَّه و علم اللَّه و رزق اللَّه، خدا رحم کرد، و خدا دانست، و خدا روزى داد،)
ولى هرگز نمی‌گوئیم (اللَّه الرحمن، رحمان اللَّه شد)، و خلاصه، اسم جلاله نه صفت
هیچیک از اسماء حسناى خدا قرار مىگیرد، و نه از آن چیزى به عنوان صفت براى آن
اسماء گرفته می‌شود.
از آنجایى که وجود خداى سبحان که اله تمامى موجودات است،
خودش خلق را به سوى صفاتش هدایت مىکند، و مىفهماند که به چه اوصاف کمالى متصف
است، لذا مىتوان گفت که کلمه (اللَّه) بطور التزام دلالت بر همه صفات کمالى او
دارد، و صحیح است بگوئیم لفظ جلاله (اللَّه) اسم است براى ذات واجب الوجودى که
دارنده تمامى صفات کمال است، و گر نه اگر از این تحلیل بگذریم، خود کلمه (اللَّه)
پیش از اینکه نام خداى تعالى است، بر هیچ چیز دیگرى دلالت ندارد، و غیر از عنایتى
که در ماده (ا ل ه) است، هیچ عنایت دیگرى در آن بکار نرفته است.» (المیزان، ترجمه،
ج1، 29).
«رحمان و رحیم» هر دو مشتق از واژه‌ی «رحمت» می‌باشند و رحمت واژه‌ای است برای توصیف فعل اعطا، افاضه و رفع حاجت نیازمندان. اما «رحمان» صیغه مبالغه است و بر کثرت دلالت می‌کند. یعنی رحمت کثیر دارد. یعنی همگان مورد رحمت او هستند، اما «رحیم» سخن از داوم رحمت دارد. و حق تعالی در قرآن کریم، مؤمنین را شامل این دوام رحمت (رحیمیت) خوانده است. پس «رحمانیت» همه‌ی موجودات را شامل می‌شود، ولی «رحیمیت» اختصاص به مؤمنین دارد.
جمع بندی:
ترجمه‌های فارسی
- «امید»: به نام خداوند بخشایندهٔ مهربان
- «طاهری»: به نام خدای رحمان رحیم
- «فولادوند»: به نام خداوند رحمتگر مهربان
- «امامی»: به نام خداوند مهرگستر مهربان
- «کبیری»: به نام خداوند بخشنده مهربان
- «بهرام پور»: به نام خداوند بخشندۀ بخشایشگر
- «انصاریان»: به نام خدا که رحمتش بی اندازه است و مهربانی اش همیشگی
- «سید سلمان علوی»: بسم الله الرحمن الرحیم (ایشان بر این باور است که این آیه قابل ترجمه نیست)
- سید محمد جواد غروی: به نام ایزد صاحب رحمت عام و رحمت خاص
- محمد صادقی تهرانی: به نام خدای رحمتگر بر آفریدگان، رحمتگر بر ویژگان
واژه‌شناسی
- اسم: برخی از اهل لغت گفته‌اند اصل آن را وسم به معنای علامت است.
- الرحمن: ۵۶ بار در اثناء آیات ذکر شده‌است، رحمن صیغه مبالغه رحمت است که دلالت بر کثرت دارد (غیر خدا با آن توصیف نمی‌شود).
- الرحیم: از صفات خداوند است که بر غیرخدا هم اطلاق می‌شود، رحیم چون بر خدا اطلاق می‌شود مراد از آن نعمت‌دهنده و احسان‌کننده‌است و چون بر غیرخدا گفته شود مقصود مهربانی و رقت قلب است و تاثر و انفعال در خداوند محال است.
تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم از دیدگاه علماء
- سید محمد جواد غروی : خداوند معنای فارسی الله نیست و درست آن ایزد است و بخشنده ترجمه وهّاب است نه رحمان. رحمان و رحیم هر دو صفتند و معنای هر دو یکی است جز آن که هر یک یاز این دو بیانگر بخشی از رحمت الهی است زیرا رحمت بر دو نوع است یکی رحمت عام بلا شرط و دیگری رحمت خاص مع الشرط. رحمت عام بلا شرط رحمتی است که مشروط به هیچ شرطی نیست و رحمت خاص مع الشرط رحمتی است که منوط به عمل است اعم از مادیات و معنویات.
مبحث معانی رمزی اعداد: بسم الله الرحمن الرحیم از نوزده حرف تشکیل شده‌است و مقدار عددی یا ابجدی آن ۷۸۶ می‌باشد که این عدد بیشتر، توسط مسلمانان کشور هندوستان و پاکستان، به عنوان جایگزین بسم‌الله به کار می‌رود تا به باور آنان از نوشتن نام خداوند و یا آیه قرآن بر کاغذهای معمولی و در نتیجه قرار گرفتن در معرض آلودگی و تماس اجسام ناپاک و نجس با آن خودداری شود.[نیازمند منبع] از این عدد در دعا نویسی و علم حروف یا همان جفر بسیار استفاده می شود.
- تعداد ارکان اسما = ۴
- تعداد حروف اول= ۱۹
- تعداد حروف آخر= ۲۲
- تعداد حروف ظاهر= ۲۴
تعداد حروف باطن= 27
از مولای متقیان حضرت علی (علیه‌السلام) روایت شده است: وقتی که بسم الله الرحمن الرحیم بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شد، آن حضرت فرمود: اولین بار که این آیه بر حضرت آدم نازل شد فرمود: تا زمانی که فرزندان من این آیه را قرائت کنند از عذاب (الهی) در امان خواهند بود.
منابع:
گرداورنده: زهرا نوروزی
